Deze week viel mijn oog op twee artike­len in Trouw. Het eerste was getiteld “Bill Gates en Brit­ten gaan malar­ia te lijf met mega­fonds”, over het feit dat over­he­den niet genoeg bud­get hebben voor ontwik­kel­ingssamen­werk­ing en daarom graag pri­vaat geld willen gebruiken. Bij mijn eigen werk merk ik dat ook; steeds meer van onze pro­jecten wor­den gefi­nancierd door de Bill & Melin­da Gates Foun­da­tion. Dit ver­schi­jnsel wordt filantrokap­i­tal­isme genoemd.

Het tweede artikel ging over belastin­gontwijk­ing in de Europese Unie. “Wie een Ikea-kast koopt, werkt mee aan belastin­gontwijk­ing”, is de stelling van Europar­lemen­tar­iër Paul Tang. Grote bedri­jven als Apple en Google sluizen hun winst weg naar belast­ing­paradi­jzen. Ned­er­land is aantrekke­lijk voor grote bedri­jven door lage zake­lijke belastin­gen, aldus deze gids.

Waarom is het een prob­leem dat bedri­jven hun belast­ing niet betal­en? Het Oxfam rap­port An Econ­o­my for the 1% noemt belastin­gontwijk­ing als belan­grijke oorza­ak voor de grote ongelijkheid in de wereld. De pro­duc­tie van bedri­jven als Apple vin­dt steeds meer plaats in ontwik­kel­ings­lan­den. Hier­mee prof­iteren ze dus van het onder­wi­js en de gezond­hei­d­szorg in deze lan­den. Maar ze dra­gen hier niet aan bij via belast­ing. In plaats daar­van betal­en ze hun arbei­ders een honger­loon­t­je en sluizen geld weg naar belast­ing­paradi­jzen zodat ze er hun eigen kas mee kun­nen spekken.

Almost a third (30%) of rich Africans’ wealth – a total of $500bn – is held off­shore in tax havens. It is esti­mat­ed that this costs African coun­tries $14bn a year in lost tax rev­enues. This is enough mon­ey to pay for health­care that could save the lives of 4 mil­lion chil­dren and employ enough teach­ers to get every African child into school. (Oxfam, 2016)

Bij het eerste ver­haal over Bill Gates is de lez­er miss­chien geneigd om te denken: Wat een gulle man, hij is dan wel rijk maar hij gebruikt zijn geld in ieder geval goed. Ten eerste valt het met die gul­heid wel mee. In dit malar­i­a­fonds gaat 1 mil­jard dol­lar en het ver­mo­gen van Gates is 79 mil­jard. Dat is ongeveer het­zelfde als wan­neer ik 60 euro zou weggeven van mijn 5000 euro op de bank.

Maar wat belan­grijk­er is, is de manier waarop dit geld über­haupt bij deze machtige bedri­jven terecht is gekomen. Het huidi­ge economis­che sys­teem is er hele­maal op ingericht om de rijken nog rijk­er te mak­en. De rijk­ste 62 indi­viduen van de wereld hebben nu net zoveel geld als de arm­ste helft van de wereld­bevolk­ing en deze ongelijkheid groeit in rap tem­po. Dit is ook wat Thomas Piket­ty schri­jft in zijn boek Cap­i­tal in the Twen­ty-First Cen­tu­ry (overi­gens nog niet gelezen). Het feit dat er arme mensen zijn is geen toe­val; het is een direct resul­taat van het neolib­er­al­isme waarmee Gates en con­sorten rijk zijn gewor­den. En filantrokap­i­tal­isme gaat dit sys­teem niet op de schop gooien. Jaap Tiel­beke merkt op in de Groene Amsterdammer:

De rijk­dom van de filantropen en de onrecht­vaardighe­den die ze bestri­j­den zijn bei­de uit­wassen van het­zelfde economis­che sys­teem. Gates en Zucker­berg zullen de hand die hen voedt niet bijten: met dezelfde men­tal­iteit die hun rijk heeft gemaakt, willen zij de armoede van anderen verlichten.

De invloed van de Bill & Melin­da Gates Foun­da­tion op pro­jecten in de land­bouw is goed te merken. De focus ver­schuift van klein­schalige boeren naar het bedri­jf­sleven, met de aan­name dat ver­be­terin­gen in de markt zullen lei­den tot een beter lev­en voor de boeren. Kwest­ies als gen­der equal­i­ty en het bereiken van de aller­arm­sten rak­en op de achter­grond. Ik denk dat een democ­ra­tisch gekozen over­heid het aangewezen insti­tu­ut is om geld te investeren in zak­en als gezond­hei­d­szorg, onder­wi­js en voed­selzek­er­heid. Op die manier wordt het alge­meen belang gedi­end, en niet de porte­mon­nee en het ego van een bevoor­rechte minderheid.

Ref­er­en­ties

• Oxfam (2016) An Econ­o­my For the 1%
• Tiel­beke, J. (2015) Zon­der rijk­dom, geen mece­nas. De Groene Amsterdammer
• Car­toon from otherwords.org