Iedereen die de ethiek achter het veg­an­isme probeert uit te leggen, haalt haar belan­grijk­ste argu­menten uit het boek Ani­mal Lib­er­a­tion van Peter Singer. Tijd om deze klassiek­er uit 1975 zelf ter hand te nemen. Singer is een util­i­tarist, wat betekent dat hij streeft naar een zo klein mogelijke hoeveel­heid lij­den in de wereld. Andere morele weg­wi­jz­ers, zoals religie en emo­tionele over­weg­in­gen, hebben geen plaats in zijn ethiek. Dit maakt dat zijn argu­menten wat kil kun­nen overkomen. Maar dit doet voor mij niet af aan het cen­trale idee: Dieren kun­nen pijn voe­len, en we moeten hun belan­gen lat­en meewe­gen in onze beslissin­gen. Ik kan heel goed lev­en zon­der dier­lijke pro­ducten, dus waarom zou ik een dier lat­en lij­den omdat ik zin heb in een kroket?

In het boek beschri­jft Singer hoe het denken over dieren zich heeft ontwikkeld in de West­erse wereld. Geen enkele stro­ming komt er goed vanaf. Zelfs nadat de evo­lu­ti­ethe­o­rie van de grond kwam, en er vol­gens de weten­schap weinig ver­schil meer was tussen mensen en dieren, bleven mensen dieren behan­de­len alsof het machines waren. In dit bericht wil ik wat verder nadenken over hoe er in het chris­ten­dom over dieren wordt nagedacht.

Het chris­ten­dom in Europa benadruk­te dat mensen een onster­fe­lijke ziel hebben. Dit was een vooruit­gang als het gaat om de waarde van een mensen­leven, maar het zorgde ook voor een sterke schei­d­ing tussen mensen en dieren. Thomas Aquinas nam klakkeloos van Aris­tote­les over dat de lagere wezens zijn geschapen om de belan­gen van hogere wezens te dienen. In dat wereld­beeld zijn dieren niet meer dan objecten die door mensen gebruikt mogen wor­den. Tegen­wo­ordig is de houd­ing van chris­te­nen tegen­over dieren meer gen­u­anceerd en gemengd, zie dit artikel van Preece en Fras­er.

In Trouw stond deze week een ver­haal over mensen die chris­ten en veg­an­ist zijn. Hans Bouma geeft daarin zijn visie op iets dat voor de meeste mensen waarschi­jn­lijk onbeteke­nend is, maar waar ik steeds weer tege­naan loop: Het feit dat Jezus vlees en vis at. Bouma ziet in de Bij­bel een ethis­che pro­gressie. Net zoals Paulus slav­ernij niet vero­ordeelt, maar chris­te­nen dat lat­er wel deden, kun­nen we nu de morele cirkel bred­er trekken dan in de tijd van Jezus. Een ander voor­beeld van een veg­an­is­tis­che the­oloog is De Planteneter.

St. Fran­cis­cus in een kerk in Brazil­ië (door Euge­nio Hansen, OFS)

Singer sluit zijn ver­han­del­ing over het chris­ten­dom af met St. Fran­cis­cus, in zijn woor­den “the out­stand­ing excep­tion to the rule that Catholi­cism dis­cour­ages con­cern for the wel­fare of non­hu­man beings.” Toch weer­hield de liefde voor dieren de heilige er niet van om vlees te eten, want hij ging niet in tegen het idee dat alle schep­se­len gemaakt zijn om de mens te dienen.

Tegen­wo­ordig hebben we natu­urlijk onze eigen paus Fran­cis­cus. In zijn ency­cliek zegt hij dat de mens geen absolute macht over de natu­ur heeft, laat staan dat hij die mag mis­bruiken. Dit is geen nieuw gelu­id voor de RKK; paus Johannes Paulus II schreef het al in 1987 (Solic­i­tu­do Rei Socialis). Waar Fran­cis­cus verder in gaat, is dat hij zegt dat “elk schep­sel zijn eigen doel heeft” (alin­ea 84). De toon is nog steeds pater­nal­is­tisch en mijlen­ver ver­wi­jderd van Singer’s posi­tie, maar het geeft mij hoop op een meer holis­tis­che chris­telijke visie op dieren. Het laat­ste woord is van­daag aan de paus:

The ulti­mate des­tiny of the uni­verse is in the full­ness of God, which has already been attained by the risen Christ, the mea­sure of the matu­ri­ty of all things. Here we can add yet anoth­er argu­ment for reject­ing every tyran­ni­cal and irre­spon­si­ble dom­i­na­tion of human beings over oth­er crea­tures. The ulti­mate pur­pose of oth­er crea­tures is not to be found in us. Rather, all crea­tures are mov­ing for­ward with us and through us towards a com­mon point of arrival, which is God, in that tran­scen­dent full­ness where the risen Christ embraces and illu­mines all things. Human beings, endowed with intel­li­gence and love, and drawn by the full­ness of Christ, are called to lead all crea­tures back to their Creator.

Ref­er­en­ties

• Rod Preece and David Fras­er: The Sta­tus of Ani­mals in Bib­li­cal and Chris­t­ian Thought: A Study in Col­lid­ing Values
• Trouw, 3 Novem­ber 2015, ‘Jezus at vlees en vis, dat had ik graag anders gezien’
• Lauda­to Si, Pauselijke Ency­cliek (Maart 2015)

Foto paus: Made by Korea.net / Kore­an Cul­ture and Infor­ma­tion Ser­vice (Jeon Han)