Er zijn veel rede­nen om geen vlees te eten, die stuk voor stuk geldig zijn: De impact op het milieu, een eerlijke voed­selverdel­ing, je eigen gezond­heid… Maar ik wil van­daag naar het morele principe kijken: Is het slecht om een dier te doden en op te eten? Hierin komen onver­mi­jdelijk een aan­tal ele­menten terug uit mijn eerdere stuk over Koeienethiek.

Moord breekt de ziel

Het lijkt erop dat iedereen het slecht vin­dt om dieren doden. Toen Tin­ke­bell jaren gele­den bek­end maak­te dat ze haar kat had gewurgd en er een hand­tas van had gemaakt, was het land te klein voor de veront­waardig­ing die los­barstte. Een selec­tieve veront­waardig­ing, waar de 6 miljoen nert­sen in Ned­er­land waarschi­jn­lijk niets van gemerkt hebben.

Lat­en we ons even con­cen­tr­eren op het feit dat mensen meestal met afschuw rea­geren als ze gecon­fron­teerd wor­den met geweld tegen dieren. Tol­stoj geeft hier in zijn essay ‘The First Step’ ook voor­beelden van. Hij bezoekt een slachthuis, iets dat vleeseters naar mijn idee te weinig doen. Hij spreekt een aan­tal slagers, die toegeven dat ze medeli­j­den hebben met de dieren die ze doden, maar er niet onderuit komen omdat ze hun werk moeten doen. Tolstoj:

This is dread­ful! Not the suf­fer­ing and death of the ani­mals, but that man sup­press­es in him­self, unnec­es­sar­i­ly, the high­est spir­i­tu­al capacity—that of sym­pa­thy and pity toward liv­ing crea­tures like himself—and by vio­lat­ing his own feel­ings becomes cru­el. And how deeply seat­ed in the human heart is the injunc­tion not to take life!

Doo­d­slag gaat in tegen onze moraal: ‘U zult niet doden’. In de Har­ry Pot­ter boeken wordt dit op een mooie manier beschreven. De slechte tove­naar, Volde­mort, wil onster­fe­lijk wor­den en heeft daarom zijn ziel in stukken verdeeld. Maar hij kon dit alleen doen door een moord te ple­gen. Als je iemand doo­dt, beschadigt je ziel en zul je nooit meer hele­maal heel wor­den. Dit is niet zozeer een straf, maar een natu­urlijk gevolg.

Wie zullen we niet doden?

Hoe kun­nen we bepalen voor welke lev­ende wezens het ‘u zult niet doden’ geldt? In de huidi­ge maatschap­pij gaan veel mensen ervan uit dat moreel han­de­len zich beperkt tot (ver­rass­ing…) mensen. Dat is ten­min­ste mijn indruk als ik door de super­markt loop, of langs de McDon­ald’s. Maar in de filosofie is er al eeuwen­lang een beweg­ing die dit onder­scheid onge­grond vin­dt. Jere­my Ben­tham schreef in 1789 een beroemde pas­sage over de schei­d­sli­jn tussen din­gen en wezens:

The day may come, when the rest of the ani­mal cre­ation may acquire those rights which nev­er could have been with­hold­en from them but by the hand of tyran­ny. The French have already dis­cov­ered that the black­ness of the skin is no rea­son why a human being should be aban­doned with­out redress to the caprice of a tormentor.

It may come one day to be rec­og­nized, that the num­ber of the legs, the vil­los­i­ty [hairi­ness, MH] of the skin, or the ter­mi­na­tion of the os sacrum [bone at base of spine, MH], are rea­sons equal­ly insuf­fi­cient for aban­don­ing a sen­si­tive being to the same fate. What else is it that should trace the insu­per­a­ble line? Is it the fac­ul­ty of rea­son, or, per­haps, the fac­ul­ty of dis­course? But a full-grown horse or dog is beyond com­par­i­son a more ratio­nal, as well as a more con­versable ani­mal, than an infant of a day, or a week, or even a month, old. But sup­pose the case were oth­er­wise, what would it avail? the ques­tion is not, Can they rea­son? nor, Can they talk? but, Can they suf­fer?

Elk wezen dat het ver­mo­gen heeft om te lij­den, is zich ervan bewust dat het wordt gedood. Daarom kan ik zon­der wroeg­ing de spinazie in reep­jes sni­j­den, maar komt het niet bij me op om er een kip­filet­je bij te bakken. Net als iedereen probeer ik goed te lev­en, en als chris­ten betekent dat ‘Heb God lief, en heb uw naaste lief als uzelf’. Iemand niet dood mak­en is de meest basale vorm van naastenliefde.

Zinloos lijden

Natu­urlijk zijn er ook in deze ethiek dilemma’s. Stel je voor dat een ern­stig verzwakt, uit­ge­hongerd kind dezelfde kip als enige poten­tiële voed­sel­bron zou hebben. Als het kind zou over­li­j­den, zouden haar dromen over de toekomst wor­den afgekapt. De kip zou ook lij­den als ze wordt gedood, maar omdat zij min­der zelf­be­wustz­i­jn en toekom­st­per­spec­tief heeft, is het min­der slecht om de kip te slacht­en dan om het kind te lat­en ster­ven. Deze over­weg­in­gen mak­en we dus niet op basis van dier­soort, maar op basis van de zwaarte van het lij­den. En dat ver­schilt per per­soon en per dier.

In de dagelijkse prak­tijk van ons West­erse lev­en is het veel min­der ingewikkeld. Het eten van dieren is ner­gens voor nodig omdat we zoveel voed­ingsmid­de­len hebben om uit te kiezen. Dat maakt het lij­den dat zich dagelijks voltrekt in de vee­houd­er­ij vol­strekt over­bod­ig. In deze sit­u­atie vind ik het slecht om een dier te doden en op te eten.

Wat vin­den jul­lie? Is het geluk of lij­den van een dier rel­e­vant? Ik neem aan dat er vleeseters zijn onder de lez­ers van deze blog, en ik ben benieuwd naar jul­lie visie op de ver­houd­ing tussen mens en dier.

Bron­nen:

• Jere­my Ben­tham, 1789. An Intro­duc­tion to the Prin­ci­ples of Morals and Leg­is­la­tion, Chap­ter XVII.
• Leo Tol­stoy, 1892. The First Step