Na de afschaffing van apartheid in Zuid-Afrika moesten de groepen die eerst tegenover elkaar stonden een manier vinden om het verleden te verwerken. Hiervoor werd de Waarheids- en Verzoeningscommissie opgericht, geleid door Desmond Tutu. Er waren zoveel schendingen van mensenrechten geweest dat het onbegonnen werk was om alle daders strafrechtelijk te vervolgen. Om toch de waarheid boven tafel te krijgen, bood de commissie amnestie als iemand eerlijk zou vertellen wat hij of zij had gedaan. Dit was vaak in het bijzijn van (familie van) de slachtoffers. Op deze manier was er erkenning van de misdaad, en werd er door de daders om vergeving gevraagd. Tussen 1996 en 2000 heeft de Commissie duizenden slachtoffers en daders gehoord (een voorbeeld is het verhaal over de moord op vier mannen uit Cradock). Desmond Tutu schrijft:
Echte verzoening stoelt op vergeving, en vergeving is gebaseerd op werkelijke bekentenis, en bekentenis is gebaseerd op boetedoening, op berouw, op verdriet over wat je hebt aangericht.
Door gewoon te zeggen ‘wat is geweest, is geweest’, kom je niet in het reine met wat er is gebeurd, zo kun je het verleden niet achter je laten. Hoe kun je vergeven als je niet weet wie en wat je moet vergeven?
Het werk van de Waarheids- en Verzoeningscommissie is een voorbeeld van ‘herstellend recht’ (restorative justice) in plaats van ‘vergeldend recht’ (retributive justice). Het is gericht op herstel in plaats van vergelding. Dit resoneert met een oud strafsysteem in Afrika binnen de ubuntu filosofie, waar de relaties tussen mensen centraal stonden. De amnestie die werd geboden was geen doel maar een middel om relaties te herstellen.
Het toeval wil dat ik waarschijnlijk ook persoonlijk ervaring ga opdoen op dit gebied. Een paar weken geleden is mijn fiets gestolen bij het station in Gillingham. Omdat de politie de dief op heterdaad betrapte, had ik mijn fiets dezelfde avond weer terug. Hulde aan Kent Police dus, en des te meer omdat ze in dit geval Restorative Justice willen toepassen. In de komende maand zal ik daarvoor worden uitgenodigd. Ik ben benieuwd!
Deze vastentijd denk ik na over het afbreken van muren van vijandschap, deels aan de hand van een boek van Belousek. Voor veel, waarschijnlijk alle, mensen gaat herstelrecht direct in tegen een instinctieve roep om vergelding. Belousek ziet dit als een menselijke eigenschap, die door God in de Torah wordt ‘getemd’ tot een evenredige uitwisseling: Oog om oog, tand om tand. Maar Jezus maakt duidelijk dat God niet om vergelding vraagt. Je moet anderen niet behandelen zoals ze jou behandeld hebben, maar zoals je zou willen dat ze jou behandelen. Zo kunnen we de vicieuze cirkel van vergelding doorbreken.
Bronnen:
- Desmond Tutu, 2004. God heeft een droom, Hoopvolle gedachten voor onze tijd
- Darrin W. Snyder Belousek, 2011. Atonement, Justice and Peace