Omdat van­daag de geboortedag van Charles Dar­win is, ben ik weer in de essays van Stephen J. Gould gedo­ken. Gould was een evo­lu­tiebi­oloog, met een grote inter­esse in de geschiede­nis van de weten­schap. Hij is een van mijn favori­ete schri­jvers en het ene boek dat we van hem hebben, een vergeelde Pen­guin edi­tie van ‘Eight Lit­tle Pig­gies’, houd ik alti­jd bij de hand. Mijn oog viel van­daag op een essay over Darwin’s eerste pub­li­catie: The moral state of Tahi­ti. Dit is een artikel waarin Dar­win en Robert FitzRoy (kapitein van de Bea­gle) het opne­men voor witte mis­sion­aris­sen die op het eiland Tahi­ti de bevolk­ing probeer­den wat beschav­ing bij te bren­gen. Het is geschreven in 1836.

Ik heb het artikel zelf niet gelezen, maar ben wel ooit begonnen in The Descent of Man, ook een boek van Dar­win. Na een paar pagina’s heb ik dat boek snel weer dichtgedaan, want ik kon heel slecht tegen het onverbloemde ras­cisme. Kort gezegd kwam de visie van Dar­win erop neer dat er een ontwik­kel­ingss­chaal was met bove­naan het Kauka­sis­che ras, onder­aan de men­sapen en tuss­enin alle andere menselijke ‘rassen’. Tegen­wo­ordig weten we dat het begrip ‘ras’ een cul­turele term is en biol­o­gisch gezien niet bestaat. Dit maakt elke vorm van ras­cisme onac­cept­abel. In de tijd van Dar­win was ras­cisme echter de weten­schap­pelijke norm in Europa. Hier­door was het onver­mi­jdelijk dat de Euro­pea­nen zich pater­nal­is­tisch gin­gen gedra­gen. Dit betekent dat ze de mensen op Tahi­ti zagen als onmondi­ge kinderen, die zelf geen goede beslissin­gen kon­den mak­en. Voor hun eigen best­wil kon­den de blanken maar beter de touwt­jes in han­den hebben.

Gould zegt terecht dat de visie van Dar­win is gevor­md door de cul­tu­ur waarin hij leefde en dat we hem moeten beo­orde­len naar aan­lei­d­ing van de morele keuzes die hij maak­te bin­nen dat wereld­beeld. En dan zien we dat hij een fel tegen­stander was van de slav­ernij in zijn tijd. Het feit dat deze mensen vol­gens hem tot een inferieur ras beho­or­den, betek­ende niet dat ze mocht­en wor­den uit­ge­buit en mishandeld.

Het lijkt soms alsof al deze denkbeelden zo ver in het verleden liggen dat ze geen invloed meer op ons hebben. Maar het artikel van Dar­win is 180 jaar gele­den geschreven. Op de schaal van de geschreven geschiede­nis van de men­sheid (v.a. 3500 v.Chr.) is dat heel recent. Ik denk dat wij Euro­pea­nen het pater­nal­isme stiekem nog in onze geest hebben. De tra­di­tie van Zwarte Piet wordt fel verdedigd als cul­tureel erf­goed, maar de tijd waar deze tra­di­tie van­daan komt, de Transat­lantis­che slaven­han­del en de kolonisatie, willen we zo snel mogelijk ver­geten. In dit kad­er vind ik het voors­tel van de twee ex-PvdA kamerleden inter­es­sant: In den Haag een muse­um ope­nen over slav­ernij en kolonisatie. Door meer inter­ac­tie met andere cul­turen en hun verleden kun­nen stereo­typen wor­den doorbroken.

Bron­nen:

• Stephen J. Gould (1994) The moral state of Tahi­ti — and of Dar­win. In: Eight lit­tle pig­gies, reflec­tions in nat­ur­al his­to­ry, Pen­guin Books.
• Plaat­je: The ces­sion of the dis­trict of Matavai in the island of Ota­heite to Cap­tain James Wil­son for the use of the mis­sion­ar­ies, 1798. (Nation­al Library of Aus­tralia)