Waar ligt de moeil­ijkheid in het lev­en met God en Dar­win? Als we het aan Dar­win zelf vra­gen, geeft hij in het citaat hier­boven een duidelijk antwo­ord: Natu­urlijke selec­tie lijkt een pro­ces te zijn dat dri­jft op ver­spilling, wreed­heid, lij­den, en de verni­etig­ing van het zwakke. Ich­neu­monidae zijn sluip­we­spen; zij leggen hun eit­jes in lar­ven van andere insecten waar­na de jonge sluip­we­sp zijn lev­ende gas­theer van bin­nenu­it opeet. Als we ervan over­tu­igd zijn dat God zow­el goed als almachtig is (wat dus wel een voor­waarde is voor dit prob­leem), rijst de vraag lev­en­g­root op: Heeft God de wereld geschapen met gebruik van een meth­ode die per defin­i­tie ingaat tegen zijn eigen natu­ur? Over die vraag uit het boek van Charles Fos­ter gaat dit bericht.

Het is niet voor iedereen vanzelf­sprek­end dat het lij­den van dieren een prob­leem is. Je kunt namelijk onder­scheid mak­en tussen voe­lende (sen­tient) en bewuste (con­scious) wezens. De eerste cat­e­gorie zou alleen losse pijn­lijke ervarin­gen hebben, ter­wi­jl de tweede groep ‘echt’ lij­den kan ervaren. Nu komt er steeds meer bewi­js voor bewustz­i­jn bij bepaalde dier­soorten. Maar zelfs als we alleen onszelf een bewustz­i­jn toeschri­jven, bli­jft het moreel ver­w­er­pelijk om een dier pijn te doen. Als er dus een kans is dat God dit heeft gedaan in de evo­lu­tie, is er wel degelijk een probleem.

Het is een vari­ant van het prob­leem van het lij­den; in het bij­zon­der het lij­den van moreel onschuldigewezens. Het boek The Prob­lem of Pain van C.S. Lewis wordt vaak aange­haald door Fos­ter. Bijvoor­beeld als hij noemt dat de zon­de­val niet de oor­sprong kan zijn geweest van dit lij­den. Miljoe­nen jaren voor­dat mensen op het toneel ver­sch­enen was pijn en dood al onderdeel van de natu­ur, en dus zelfs van ons ontstaan.

Mogelijke oplossin­gen voor het prob­leem zijn alle­maal erg antropocen­trisch: Lij­den is nodig voor de vri­je wil, God lijdt mee met de schep­ping, pijn beschermt ons, geen pijn is geen vreugde. Charles Fos­ter bli­jft erbij dat God, vooral in de man­i­fes­ta­tie van Jezus, dood en lij­den niet accept­abel vin­dt en dus nooit ver­ant­wo­ordelijk kan zijn voor het ontwerp van de sluipwespen.

Een nadere blik op natu­urlijke selec­tie laat vol­gens de auteur zien dat het maar één intrin­siek ele­ment heeft dat niet strookt met het karak­ter van Jezus: De enorme zelfzucht van organ­is­men. Dood wordt bijvoor­beeld pas nodig als de ecol­o­gis­che nich­es en hulp­bron­nen uit­geput rak­en. De natu­ur is een mix van schoonheid, angst, vreugde en pijn. De stelling van Fos­ter is dat de natu­ur ook wemelt van samen­werk­ing en altruïsme. Hij roept biolo­gen op om deze ver­schi­jnse­len eens niet weg te redeneren met the­o­rieën als kin/group selec­tion. Als altruïsme een­maal bestaat, kan het inder­daad voordeel oplev­eren en dus wor­den doorgegeven via natu­urlijke selec­tie. Maar de fun­da­mentele vraag die je hier­bij kunt stellen is hoe het voet aan de grond kon kri­j­gen. Hier zou een kracht naast natu­urlijke selec­tie aan het werk kun­nen zijn.

Dit meer gen­u­anceerde beeld van evo­lu­tie past bin­nen de tra­di­tion­eel chris­telijke opvat­ting over de natu­ur: Het is een “essen­tial­ly good thing twist­ed.” Het egoïsme in de evo­lu­tie is een pro­duc­tie van de kwade macht, in de Bij­bel en de Koran aange­duid als Satan. God is niet de auteur van het kwaad. Hij laat het wel toe, en daarmee is de vraag miss­chien alleen maar verschoven.

Verder dan deze ver­schuiv­ing zullen we nooit komen vrees ik. Het betekent niet dat God een onver­schillige toeschouw­er is van het lij­den. Vanu­it zijn chris­telijke geloof wijst Fos­ter op Jezus die deel is gewor­den van zijn schep­ping, en het kwaad over­won­nen heeft door zichzelf onzelfzuchtig op te offer­en. Met zijn opstand­ing is een nieuwe schep­ping begonnen. Wat ik dan niet begri­jp is waarom Jezus na zijn opstand­ing vis eet, ter­wi­jl pre­datie in de nieuwe schep­ping niet meer aan de orde zou zijn (de wolf naast het lam, etc).

Dar­win vond het lastig om te lev­en met God en zichzelf. De gruwe­len die zich dagelijks afspe­len in de natu­ur bren­gen mij ook niet direct in extase over een schep­pende God. Het boven­staande probeert iets hier­van te ontrafe­len, zon­der dat dit kant-en-klare antwo­or­den oplev­ert. Wat nog is bli­jven liggen zijn Fos­ters ideeën over het ontstaan van de moreel bewuste mens. Daar wil ik lat­er nog een (stam)boom over opzetten.